Kalça Avasküler Nekrozu (Femur Başı Aseptik Nekrozu) Nedir?
Kemikler canlı dokulardır ve tüm canlı dokular gibi, onları canlı tutmak için kan getiren kan damarlarına güvenirler. Çoğu canlı doku, dokuya birçok yönden gelen kan damarlarına sahiptir. Bir kan damarı hasar görürse, farklı bir yönden gelen bir yedek kan kaynağı olabileceğinden, sorun yaratmayabilir. Ancak vücudun bazı eklemlerinde kan getiren sadece birkaç kan damarı bulunur. Bu eklemlerden biri de kalçadır.
Kalça eklemi, vücudun gerçek top-soket eklemlerinden biridir. Kalça yuvasına asetabulum denir ve üst uyluk kemiğinin topunu çevreleyen derin bir yuva oluşturur. Uyluk kemiğinin kendisine femur denir ve uçtaki top femur başıdır. Arkada kalçanın kalın kasları ve önde uyluğun kalın kasları kalçayı çevreler.
Femur başının yüzeyi ve asetabulumun içi eklem kıkırdağı ile kaplıdır. Bu kıkırdak, çoğu büyük eklemde yaklaşık 2-2,5 mm kalınlığındadır. Eklem kıkırdağı, yüzeylerin birbirine zarar vermeden kaymasını sağlayan sert, kaygan bir malzemedir.
Tüm kan akışı, topu uyluk kemiğine bağlayan daha ince bir kemik alanı olan femur boynundan kalça eklemini oluşturan topa gelir. Bu kan kaynağı zarar görürse, yedek yoktur. Kan kaynağının zarar görmesi, femurun top kısmını oluşturan kemiğin ölümüne neden olabilir. Bu meydana geldiğinde, kemik artık kendini koruyamaz.
Canlı kemik her zaman kendini yeniler. Bir kemiğin gücünü korumak için kemik hücreleri, kemik dokusunu etkileyen aşınma ve yıpranmayı sürekli olarak onarır. Bu süreç durursa kemik zayıflamaya başlayabilir. Tıpkı pasın bir köprünün metal yapısını etkilemesi gibi ve sonunda paslı bir köprü gibi kemik yapısı çökmeye başlar.
Kalça ekleminde avasküler nekroz meydana geldiğinde, femur başının üst kısmı (top kısmı) çöker ve düzleşmeye başlar. Bu, ağırlığın çoğunun yoğunlaştığı yer olduğu için oluşur. Düzleşme, topun artık yuvanın içine tam olarak oturmadığı bir durum yaratır. Uyumsuz bir makine parçasının iki parçası gibi, eklem de kendini yıpratmaya başlar. Bu, kalça ekleminin kireçlenmesine ve ağrıya yol açar.
Kalça Avasküler Nekrozu (Femur Başı Aseptik Nekrozu) Neden Gelişir?
Avasküler nekrozun birçok nedeni vardır. Kalça kan beslemesine zarar veren herhangi bir şey AVN’ye neden olabilir.
Kalçanın kendisinin yaralanması kan damarlarına zarar verebilir. Femur boynunun kırıkları (kalça ekleminin topunu bağlayan alan), kalça ekleminin çıkığı kan damarlarına zarar verebilir. Avasküler nekroz ortaya çıkması genellikle birkaç ay sürer ve bu tür yaralanmalardan sonra iki yıla kadar bir sorun haline gelebilir.
Bazı ilaçların avasküler nekroza neden olduğu bilinmektedir. Kortizon, avasküler nekroza yol açtığı bilinen en yaygın ilaçtır. Bu genellikle sadece ileri romatizma gibi diğer hastalıklar nedeniyle veya bir organ naklinin reddedilmesini önlemek için her gün kortizon alması gereken hastalarda bir sorundur. Bazen başka seçenek yoktur ve bir durumu tedavi etmek için avasküler nekrozun oluşabileceğini tam olarak bilerek kortizon reçete edilmelidir. Artrit veya bursit tedavisi için eklemlere bir veya iki enjeksiyon gibi kısa süreli kortizon tedavisinin avasküler nekroza neden olduğu kanıtlanmamıştır.
Avasküler nekroz ve alkolizm arasında açık bir bağlantı vardır. Aşırı alkol alımı bir şekilde kan damarlarına zarar verir ve avasküler nekroza yol açar. Büyük atmosferik basınçlar altında çalışan derin deniz dalgıçları ve madenciler de kan damarlarına zarar verme riski altındadır. Basınç, kan akışında kalçaya giden kan damarlarını tıkayarak kan dolaşımına zarar verebilecek küçük kabarcıkların oluşmasına neden olur.
Kalça Avasküler Nekrozunun (Femur Başı Aseptik Nekrozu) Belirtileri Nelerdir?
Avasküler nekrozun ilk semptomu, kalçaya ağırlık verildiğinde oluşan ağrıdır. Ağrı kasık bölgesinde, kalça bölgesinde ve uyluğun ön kısmında hissedilebilir. Sorun ilerledikçe, semptomlar arasında yürürken topallama ve kalça ekleminde sertlik bulunur. Sonunda, ağrı dinlenirken ve hatta uyku sırasında da devam eder hale gelir.
Kalça Avasküler Nekrozunda (Kalça AVN) Tanı Nasıl Konulur?
Kalça avasküler nekroz tanısı öykü ve fizik muayene ile başlar. Doktorunuz mesleğiniz, sahip olduğunuz diğer tıbbi problemler ve ilaç kullanımınız hakkında bilgi almak isteyecektir. Alkol içip içmediğiniz sorulacak. Kalçanızda ne kadar sertlik olduğunu ve topallama olup olmadığını belirlemek için fizik muayene yapılacaktır. Bu yapıldıktan sonra, büyük olasılıkla röntgen isteyecektir.
Röntgen, hastalık yeterince uzun süredir mevcutsa, genellikle avasküler nekrozu gösterecektir. Çok erken evrelerde ağrınız olsa bile röntgenlerde görünmeyebilir. İleri evrelerde kalça eklemi çok kireçlenmiş olacaktır ve asıl sorunun avasküler nekroz mu yoksa ileri kalça kireçlenmesi mi olduğunu söylemek zor olabilir. Her iki durumda da, tedavi temelde total kalça protezi ameliyatıdır.
MRI taraması muhtemelen kalçanın avasküler nekrozunu aramak için kullanılan en yaygın testtir. MRI tarayıcı radyasyon yerine manyetik dalgalar kullanır. Kalça kemiklerinin birden fazla fotoğrafı MRI tarayıcısı tarafından alınır. Görüntüler kemik dilimleri gibi görünüyor. MRI taraması çok hassastır ve hasar meydana geldikten sadece saatler sonra bile kalçanın kan beslemesinde küçük hasar alanlarını gösterebilir.
Kalça Avasküler Nekrozun Tedavisi Neleri İçerir?
Avasküler nekroz meydana geldiğinde, tedavi seçenekleri sorunun ne kadar ilerlediğine ve belirtilerinize göre belirlenir. Semptomlar ağrı kesici ilaçlar ve anti-inflamatuar ilaçlar ile azaltılabilirken, hiçbir tıbbi tedavi femur başına kan akışını geri getiremez ve avasküler nekrozu tersine çeviremez.
Ameliyatsız Tedavi Seçenekleri Nelerdir?
Avasküler nekroz erken yakalanırsa, bir yürüteç veya koltuk değneği ayakta dururken ve yürürken ağrıyan ayağın ağırlığını uzak tutmak yardımcı olabilir. Buradaki fikir, iyileşmeye izin vermek ve kalçaya daha fazla zarar gelmesini önlemektir. Kalçadaki hareket açıklığını kaybetmemek için hastalara esneme hareketleri gösterilebilir. Anti-inflamatuar ilaçlar genellikle ağrıyı hafifletmek için kullanılır. Bazı durumlarda, cerrahlar kemiğin iyileşmesini sağlamak için bir elektrik stimülatörü veya hiperbarik oksijen tedavisini önerebilir. Bazen bu önlemler ameliyat ihtiyacını geciktirmeye yardımcı olabilir, ancak nadiren sorunu tersine çevirir.
Ameliyatla Tedavi Seçenekleri Nelerdir?
Femur başı çökmeye başlamadıysa, cerrahınız femur başına kan akışını arttırmaya çalışmak için bir ameliyat önerebilir. Bunu yapmak için çeşitli işlemler tasarlanmıştır.
Femur Başının Dekompresyonu
En basit operasyon, femur boynundan femur başına bir veya birkaç delik açarak kan akımı olmayan bölgeye ulaşmaya çalışmaktır. Matkap, femur başı içinde bir kemik tıkacı deler. Bu ameliyatın iki şey yaptığı düşünülmektedir: (1) yeni kan damarlarının kan akımının olmadığı bölgeye hızla girmesi için bir kanal oluşturur ve (2) femur başı kemiği içindeki basıncın bir kısmını hafifletir. Bu baskıyı hafifletmek, hastaların avasküler nekrozdan deneyimledikleri ağrıyı azaltmaya yardımcı oluyor gibi görünüyor.
Bu operasyon uyluğun yan tarafında çok küçük bir kesi ile yapılır. Cerrah, matkap kullanılırken bir floroskopla izler. Floroskop, kemikleri TV ekranında gösteren bir röntgen türüdür. Cerrah, matkabı gitmesi gereken yere yönlendirmek için floroskopu kullanır. Bu operasyon genellikle ayaktan tedavi şeklinde yapılır veya ertesi gün koltuk değneği ile eve gidebilirsiniz.
Bu işleme ek olarak hastanın kendisinden alınan kök hücreler açılan delik veya deliklerden femur başındaki hasarlı bölgeye bir enjektör marifetiyle yerleştirilebilir.
Femur Başının Greftlenmesi
Femur başına kan akışını arttırmaya çalışmak için daha karmaşık bir prosedür, vaskülarize fibular kemik grefti prosedürlerden biridir. Bu aslında bir doku naklidir. Greft fibuladan (kaval kemiğinin yanında uzanan ince kemik) alınır. Greft damarlıdır, yani kendi kan kaynağına sahiptir. Bu greft femur başını destekler.
Cerrah, alt bacağınızdaki (fibula) küçük kemiğin bir parçasını kemiğe giden kan damarlarıyla birlikte çıkarır. Cerrah daha sonra femurun yanından femur başına bir delik açar ve grefti yerleştirir. Cerrah, fibuladaki kan damarlarını kalça çevresindeki kan damarlarından birine bağlar. Bu, kemik greftine ve femurun başına anında kan akışı sağlar. Bu operasyon iki şey yapar: (1) kemik grefti yoluyla femur başına kan akışını sağlar ve (2) fibular kemik grefti güçlüdür ve kemik kendi kendine iyileşirken femur başının çökmesini önler. Bu prosedür yatarak yapılan bir prosedürdür ve birkaç gün hastanede kalmanızı gerektirecektir.
Bu çok karmaşık bir işlemdir ve yaygın olarak yapılmaz. Greftin kanlanması kırılgan olduğu ve tam olarak oluşmayabileceği için her zaman başarılı değildir.
Bir diğer yöntem iliak kanattan özel aletlerle alınan silindirik süngerimsi kemiğin ölen kemik bölgeleri çıkarıldıktan sonra özel aletlerle sıkıştırılarak yerleştirilmesidir. Bu kemik dokusuyla beraber kemikte mevcut olan kök hücreler ve mireralize kemik matriksi de transfer edilmiş olur. Bu greftin ölü bölgeyi canlandırması ve çökmeyi engellemesi beklenir.
Fakat, bu yöntemlerinde tam olarak başarılı olmayacağı akılda tutulmalıdır.
Total Kalça Protezi
Avasküler nekroz ileri evredeyken durum kalça ekleminin kireçlenmesinden farklı değildir. Cerrahınız muhtemelen kalçanın yapay bir kalça eklemi ile değiştirilmesini önerecektir.
Rehabilitasyonda Neler Yapılır?
Ameliyatsız Rehabilitasyon
Kalçanızı güvenli bir şekilde hareket ettirmenin ve gerdirmenin yollarını gösterecek bir fizyoterapistle çalışabilirsiniz. Amaç, kalçanızı hareketli tutmak ve hareket açıklığını kaybetmekten kaçınmaktır. Terapistiniz ayrıca size bir yürüteç veya koltuk değneği kullanma talimatı verecektir. Ayakta dururken veya yürürken ağırlığı kalçanızdan uzak tutmak, femurun daha fazla hasar görmesini engellerken kemiğin iyileşmesine yardımcı olabilir.
Ameliyattan sonra Rehabilitasyon
Basit bir delme işleminden sonra, muhtemelen altı hafta kadar koltuk değneği kullanacaksınız. Açılan delikler kalça çevresindeki kemiği zayıflatarak kalçanın kırılmasını mümkün kılar. Koltuk değneği kullanmak kemiğin güvenli bir şekilde iyileşmesini sağlar ve kalçanızı kırma riskini azaltır. Kemik ve kan damarları aşılanmış hastaların altı aya kadar kalçalarına ne kadar ağırlık vereceklerini sınırlamaları gerekir.
Bacağınıza tam ağırlık vermekte güvende olduğunuzda, doktorunuz kalça hareket açıklığını ve gücünü yeniden kazanmanıza yardımcı olmak için bir fizyoterapistle çalışmanızı isteyebilir. Yapay kalça eklemi replasmanı yapılan hastalara, ameliyattan kısa bir süre sonra başlayan yapılandırılmış bir fizik tedavi programını takip eder.